Các thư sứ đồ PhaoLô được coi là tư liệu Kitô giáo xưa nhất còn tồn tại có đề cập tới mẹ của Giêsu (dù không nêu tên bà) nhưng đã không nhắc tới cha của ông (ngoài Chúa Cha), chẳng hạn như Thư gửi tín hữu Rôma 15:26. Bản Phúc Âm sớm nhất của Máccô cũng không nhắc đến cha của Giêsu.[12]

Dòng dõi

Giuse được xuất hiện đầu tiên trong các sách Phúc Âm của Mátthêu và Luca. Phúc âm Luca có nhắc đến cha của ông Giuse là Heli trong khi Matthew lại gọi tên cha Giuse là "Jacob" (không phải Jacob Cựu Ước).[13][14] Phúc Âm Matthew và Luca có cách mô tả hơi khác nhau về gia phả dòng tộc Giuse: trong khi Matthew cho rằng Giêsu theo nhánh chính của dòng tộc David nghĩa là con cháu vua Solomon thì Luca lần ngược tổ tiên Giuse lên tới Nathan, một người con khác của vua David, và lập ra một phả hệ khác hẳn. Một số học giả tìm cách hòa giải những mâu thuẫn này bằng cách xem Giuse thuộc dòng Solomon trong khi Maria thuộc dòng Nathan.[15][16]

Nghề nghiệp

Trong sách Mátthêu, tác giả gọi Giêsu là con của một tekton (τέκτων),[17] còn Máccô thì gọi Giêsu chính là một tekton.[18] Từ tekton thường được dịch là "thợ mộc", nhưng nghĩa rộng hơn (tek là nguồn gốc các từ technical, technology chỉ kĩ thuật, công nghệ) có thể bao gồm những người chế tạo vật dụng từ nhiều vật liệu khác nhau không chỉ là gỗ; thậm chí có thể chỉ cả thợ xây.[19]

Những kết quả khai quật ở Nazareth[20] dấy lên suy đoán rằng Giuse đã tham dự vào việc tái dựng thành Sepphoris (tức Tzippori) bị người La Mã phá hủy năm 4 TCN, một vấn đề gây nhiều tranh cãi. Một số học giả nêu ra các tư liệu chứng minh sự thiếu lao động thủ công lành nghề trong thời đó và cho rằng tekton nghĩa là một thợ thủ công lão luyện, có thể có xưởng thuê người làm việc. Nhìn chung, đó là một nghề mà có thể suy luận rằng gia đình Giuse có lẽ cũng khá giả. Trong đế quốc La Mã ngày xưa, xã hội được chia thành hai tầng lớp: hạng người humiliores là những người bình dân, ít của cải; và honestiores là những người giàu có. Những người tekton thuộc về tầng lớp honestiores.[19] Geza Vermes nghiên cứu kinh Talmud của đạo Do Thái chỉ ra trong đó đã sử dụng từ naggar (thợ mộc) để chỉ những người khôn ngoan, được học hành.[21] Nhưng truyền thống Kitô giáo ngay từ thời sơ khai đã coi Giuse xuất thân trong một gia cảnh tầm thường bình dân, như trong Phúc Âm Luca đã viết.[22]

Hành trạng

Trong các trình thuật về tuổi ấu thơ của Giêsu, tuy tiếp tục có sự khác nhau giữa các tác giả Tân Ước, nhưng tựu trung có thể thấy một sự tương đồng giữa Môisê trong Cựu Ước và Giêsu trong Tân Ước.[23][24] Cả hai đều gặp nguy hiểm từ một vị vua độc ác, cả hai đều có người cha tên là Giuse (Joseph) và cha của hai Joseph này đều tên là Giacóp (Jacob). Phúc âm Mátthêu còn đi xa hơn khi miêu tả Giuse, chồng của Maria cũng nhận thông báo của thiên thần trong giấc mơ báo trước hiểm nguy (vua Hêrôđê tàn sát trẻ nhỏ) và đi sang Ai Cập, rất giống như trình thuật về Môisê. Chi tiết này không có trong sách của Luca.

Theo Mátthêu, ông Giuse sống ở Bêlem, nơi này Giêsu đã được sinh ra, sau đó di chuyển đến Nazareth với gia đình sau cái chết của vua Hêrôđê.[25] Sau khi Giêsu được sinh ra, ông Giuse vẫn ở Bêlem trong một thời gian không xác định (có lẽ hai năm) cho đến khi phải lánh nạn ở Ai Cập. Sau đó, ông mang gia đình trở lại xứ Judea, rồi định cư tại Nazareth.

Trong sách Luca, ông Giuse đã sống ở Nazareth, và Giêsu được sinh ra tại Bêlem, vì Giuse và Maria phải đi đến Bêlem để thực hiện việc điều tra dân số trong lúc Maria đang sắp sửa đến ngày sinh. Luca không đề cập đến các thiên sứ và giấc mơ, cũng như việc chạy trốn sang Ai Cập của Thánh Gia.

Ông Giuse xuất hiện lần cuối cùng trong Phúc Âm ở câu chuyện lễ Vượt Qua và chuyến thăm đền thờ tại Giêrusalem khi Giêsu 12 tuổi, được mô tả trong sách của Luca. Câu chuyện về thời kỳ này có tính chất mô phạm, nhấn mạnh sự ý thức của Giêsu về sứ mệnh sắp tới của ông: ông nhắc tới từ "cha của tôi", nghĩa là chỉ Chúa Cha, nhưng ông Giuse và bà Maria đều không hiểu.[26]

Không có sách Tin Mừng nào đề cập đến Giuse trong những sự kiện của quá trình trưởng thành và rao giảng của Giêsu. Có một chi tiết là người dân ở Nazareth nghi ngờ việc Giêsu là một tiên tri bởi họ biết rõ về gia đình ông. Trong sách của Mátthêu,[27] những thị dân gọi ông là "con trai của bác thợ mộc và bà Maria" thay vì tên Giêsu, và đề cập tới những anh em trai tên là James, Joses, Simon và Judas.[28] Trong sách Máccô, có một số người gọi Giêsu là "con trai của người thợ mộc" thay vì gọi tên Giuse.[29] Trong sách Luca,[30] dân chúng đã gọi Giêsu là con trai của Giuse con của Heli, nhưng không đề cập đến người anh em nào của Giêsu.[31] Dân chúng nói về Giêsu được Luca miêu tả với giọng điệu tích cực còn trong sự miêu tả của Máccô và Mátthêu thì lại có hàm ý chê bai về gia phả của ông.[32] Việc này cũng không xuất hiện trong sách của Gioan nhưng cũng có một câu chuyện được kể lại với chi tiết người Do Thái không tin Giêsu nên đã nói: "Ông Giêsu con ông Giuse, người có cha và mẹ mà chúng ta đều biết".[33]

Ông Giuse không xuất hiện cùng Maria và Giêsu trong tiệc cưới ở Cana, sự kiện bắt đầu cho giai đoạn "sứ mệnh" của Giêsu, hay sự chịu nạn của Giêsu. Nếu ông Giuse có mặt trong cuộc đóng đinh Giêsu vào thập giá thì theo phong tục Do Thái ông sẽ đón nhận thi thể của Giêsu với tư cách là người cha, nhưng việc này Giêsu đã giao cho ông Giuse Arimathea đảm nhận.[34] Tương tự, Giêsu cũng sẽ không ủy thác mẹ ông là bà Maria cho Gioan chăm sóc nếu chồng của bà là Giuse còn sống.[35] Sự thiếu vắng thông tin về sự qua đời của Giuse khiến đưa tới suy luận của Giáo hội Công giáo rằng ông đã hưởng một cái chết bình an, họ xem ông là "quan thầy các kẻ chết lành".[19]

Bảng tóm tắt cuộc đời Giuse theo Kinh Thánh

Lý giải về mối hôn nhân và các tranh cãi khác

Sự khác biệt giữa các bản Phúc âm trong việc mô tả mối quan hệ giữa Giuse và Maria đã để lại nhiều thắc mắc cho đến tận ngày nay. Nhiều nhánh Kitô giáo có nhận xét khác nhau trong việc mô tả về mối quan hệ này. Gioan và Máccô đều nhắc đến Giêsu là "con trai Giuse" hay "con trai người thợ mộc" và nhấn mạnh, dòng dõi gia đình của Giuse là sự kế tục của vua Đavít.[52] Khi xem xét mối quan hệ giữa Giuse và Maria, vấn đề trở nên phức tạp hơn khi đọc các văn bản Phúc âm của Tin Lành. Các văn bản này đề cập tới các "anh em trai" hay "chị em gái" của Giêsu. Thậm chí một số phái Tin lành cho rằng Kinh Thánh nói Bà Maria sau khi sinh Giêsu còn sinh cho ông Giuse một số người con khác một cách bình thường.[53] Trường hợp James là đặc biệt rõ ràng, được Phaolô nhắc lại là "anh em trai của Chúa", người có ảnh hưởng lớn đến Cộng đồng Kitô giáo sau khi Giêsu qua đời. Các tác giả từ thế kỷ thứ II tới thế kỷ thứ V đã tìm cách giải thích việc làm sao mà Giêsu có thể đồng thời là "con của Chúa" và đồng thời là "con của Giuse".[54] Câu chuyện còn kéo theo tranh luận về sự đồng trinh của Maria, một vấn đề không thống nhất và gây tranh cãi giữa các nhánh của Kitô giáo ở mọi thời đại.

Tài liệu Cơ đốc giáo đầu tiên đề cập trực tiếp là Phúc âm của James (Protoevangelium of James), được viết khoảng năm 150 sau Công nguyên bởi một người tự xưng là "James" (Giacôbê), người anh em của Giêsu. Trong khi bốn tác giả Phúc Âm quy điển không đề cập tới tuổi của Giuse, James giới thiệu Giuse là một ông già được số mệnh chọn (tức do chính Chúa chọn) để trông nom thiếu nữ Đồng trinh Maria. Cũng theo Phúc âm James thì những người mà Máccô nhắc đến là "anh em trai" của Giêsu (bao gồm chính James) thực ra là con của Giuse với vợ trước, không phải anh em ruột cùng mẹ của Giêsu. Phúc âm James sử dụng tuổi tác và đức công chính của Giuse để biện luận rằng ông Giuse không có quan hệ thân xác với Maria, James dẫn lời Giuse: "Tôi nhận cô ấy làm vợ tôi bởi số mệnh, và cô ấy chưa phải vợ tôi, mà cô ấy thụ thai bởi Thánh Linh".[55] Phúc âm James này đã từng hết sức phổ biến đương thời, nhưng sự biện giải của nó cũng để ngỏ khả năng rằng Giuse có thể đã có những quan hệ thân xác với Maria sau khi Giêsu ra đời (trong cách nói "... cô ấy chưa phải vợ tôi").

Vào thế kỷ V, truyện kể "Lịch sử Giuse Thợ mộc" - sách tự xưng là tiểu sử của Giuse do chính Giêsu đọc để ghi lại - đã mô tả Giuse ở tuổi 90 (Phúc âm của James không nói tuổi cụ thể) góa vợ với bốn con trai và hai con gái. Ông đã đính hôn với Maria (khi đó mới 12 tuổi) và Maria đã về ở với Giuse để nuôi dưỡng con út của Giuse là James. Giuse và Maria cưới nhau 2 năm rưỡi sau đó. Giuse mất năm 111 tuổi, được chăm sóc bởi các thiên thần. Việc khẳng định sự "Đồng trinh trọn đời" (Trinh tuyền vĩnh viễn) của Maria chiếm một nửa tác phẩm này.[56]

Cho đến ngày nay, lập trường chính của Chính Thống giáo Đông phương và Công giáo Rôma vẫn là bảo vệ sự đồng trinh trọn đời của Maria. Chính Thống giáo khẳng định Giuse có một người vợ trước tên là Salome, là mẹ của những người được gọi là "anh em trai" của Giêsu. Sau khi bà Salome mất, Giuse chỉ thuần túy đính hôn với Maria chứ chưa cưới.[57] Quan điểm của Công giáo xuất phát từ các bài luận nghiên cứu của Thánh Jerome cho rằng Giuse là chồng của Maria, nhưng khi nhắc đến các "anh em trai" của Giêsu cần hiểu là anh em họ hoặc anh em cùng cha khác mẹ.[58]

Ngoài ra, cũng có những tranh luận khác về Giuse trong nội bộ Giáo hội. Chẳng hạn, Thánh Bernarđinô thành Siena và một số nhà thần học cho rằng sau khi chết, ông Giuse được lên trời giống như Maria. Giáo hội Hy Lạp cũng tiếp nhận giả thiết này. Thánh Irenê có trước Thánh Bernarđinô có viết rất nhiều về đề tài này. Nhưng Giáo hội Công giáo không bao giờ chính thức tuyên bố như vậy.[59] Ngoài ra, có tài liệu nói rằng dường như ông cũng có một người em tên là Cleôpha, nhưng không được chứng thực.[19]